มบส.
ห้องสมุดดิจิทัล (Digital library)
ใช้ในความหมายที่ใกล้เคียงกับคำว่า ห้องสมุดเสมือน (Virtual library) และห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic library) แต่มีความแตกต่างคือเป็นห้องสมุด ที่มีการจัดการและให้บริการเนื้อหาของข้อมูลอยู่ในรูปแบบดิจิตอลที่ผู้ใช้เข้าถึงเนื้อหาเอกสารเต็มรูป (Full – text) ได้โดยตรงมีการสร้างหรือจัดหาข้อมูลดิจิตอลมาจัดเก็บอย่างเป็นระบบเพื่อความสะดวกในการสืบค้นและให้บริการผ่านเครือข่ายอินเทอร์เน็ต มีเป้าหมายเพื่อให้บริการข้อมูลเช่นเดียวกับ ห้องสมุดแบบดั้งเดิม ซึ่งข้อมูลที่อยู่รูปแบบดิจิตอลมีหลายรูปแบบได้แก่ ข้อมูลที่แปลงมาจากข้อมูลในสิ่งพิมพ์ ข้อมูลที่สร้างขึ้นใหม่ให้อยู่ในรูปแบบดิจิตอลข้อมูลจากซีดีรอม ข้อมูลในวารสารอิเล็กทรอนิกส์ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์และจากฐานข้อมูลออนไลน์ ทรัพยากรในห้องสมุดดิจิตอลมาจากหลายสื่อทั้งที่อยู่ในรูปสิ่งพิมพ์ สื่อโสตทัศน์ และข้อมูลดิจิตอลในสื่ออิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งในห้องสมุดมีการผสมผสานการให้บริการข้อมูลจากสื่อทุกประเภททั้งรูปแบบของการใช้ระบบห้องสมุดอัตโนมัติในการจัดการ
ระบบงานห้องสมุดและการพัฒนาห้องสมุด ดิจิตอลเพื่อจัดเก็บและให้บริการข้อมูลที่ผู้ใช้เข้าถึงเนื้อหาได้โดยตรง
ความหมายในทางเทคโนโลยีของทรัพยากรที่อยู่ในห้องสมุดแบบดั้งเดิมคือสิ่งพิมพ์หรือสื่อที่เป็นวัสดุเรียกว่า Physical objects คือเนื้อหาเรียกว่า Contents ซึ่งประกอบด้วยข้อมูลหรือ Data ในหลาย items และข้อมูล อธิบายรายละเอียดของข้อมูลหรือ Data นั้น ๆ เรียกว่า Metadata หรือ Properties.
ภาพที่ 1 ที่มา: https://www.icadl2011.org/ห้องสมุดดิจิทัลอาเซียน/
ความหมายของห้องสมุดดิจิตอล
ประกอบด้วย
1. ห้องสมุดที่มีการจัดหาหรือสร้างข้อมูล Information contents ให้เป็น Digital objects.
2. ห้องสมุดที่มีการจัดการข้อมูลในรูปแบบดิจิตอลที่เรียกว่า เป็น Digital objects เริ่มจากมีการจัดการ การเผยแพร่ข้อมูลและการใช้ข้อมูลที่จัดเก็บไว้ในเครื่องคอมพิวเตอร์หลักหรือในหลาย ๆ แหล่งจัดเก็บข้อมูล (Repositories) ผ่านระบบเครือข่าย
3. ผู้ใช้เรียกใช้ข้อมูลได้โดยตรงเป็นเนื้อหาเต็มรูปโดยผู้ใช้ไม่ต้องมาที่อาคารห้องสมุดและไม่ใช้ข้อมูลผ่านผู้ให้บริการหรือบรรณารักษ์
4. ห้องสมุดดิจิตอล มีการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศที่เกี่ยวข้อง เช่น เทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ เทคโนโลยีการสื่อสาร การจัดการสารสนเทศ และการติดต่อกับผู้ใช้
5. ห้องสมุดดิจิตอลมีการจัดหมวดหมู่ให้เป็นระบบในลักษณะ Metadata เพื่อความสะดวก ในการค้นหาและเพื่อให้การจัดการข้อมูลดิจิตอลมีมาตรฐานในการใช้ข้อมูลดิจิตอลร่วมกัน รวมถึงการแลกเปลี่ยนข้อมูล
ที่มา: นูรีแวซ อูมา, 2563
ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ คือ
ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ (e-library) เป็นห้องสมุดดิจิทัลที่ให้การเข้าถึงทรัพยากรและข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ผ่านระบบคอมพิวเตอร์หรือเครือข่าย ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์อาจประกอบด้วยทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ต่างๆ เช่น e-book, e-journals, เอกสารดิจิทัล, ฐานข้อมูล, ทรัพยากรมัลติมีเดีย และเนื้อหาดิจิทัลอื่นๆ ที่สามารถเข้าถึงได้จากระยะไกลผ่านอินเทอร์เน็ตหรือภายในเครือข่ายขององค์กร
ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์มอบวิธีที่สะดวกและมีประสิทธิภาพสำหรับผู้ใช้ในการเข้าถึงแหล่งข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์และข้อมูลได้จากทุกที่ ทุกเวลา โดยไม่จำเป็นต้องเข้าถึงห้องสมุดแบบดั้งเดิม มีประโยชน์อย่างยิ่งสำหรับผู้ที่อาจไม่สามารถเข้าถึงห้องสมุดจริงหรือผู้ที่ต้องการเข้าถึงทรัพยากรจากระยะไกล ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ยังสามารถช่วยให้องค์กรสามารถจัดการและจัดระเบียบทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ด้วยคุณลักษณะต่างๆ เช่น เครื่องมือค้นหาและการค้นพบขั้นสูง การควบคุมการเข้าถึง และสถิติการใช้งาน
ภาพที่2 ที่มา: https://news.trueid.net/detail/VKbWry3ovd5g
ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์บางแห่งอาจเข้าถึงได้แบบสาธารณะ ในขณะที่บางแห่งอาจจำกัดเฉพาะผู้ใช้บางกลุ่ม เช่น นักเรียน คณาจารย์ หรือพนักงานขององค์กรใดองค์กรหนึ่ง ปัจจุบัน สถาบันการศึกษา องค์กรวิจัย และห้องสมุดสาธารณะหลายแห่งให้บริการห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งให้การเข้าถึงทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ที่หลากหลายเพื่อสนับสนุนการค้นคว้า การเรียนรู้ และการค้นพบ
ห้องสมุดดิจิทัลกับห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ต่างกันอย่างไร
ห้องสมุดดิจิทัลและห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์เป็นคำศัพท์สองคำที่มักใช้แทนกันได้ เพื่ออ้างถึงชุดทรัพยากรดิจิทัลและอิเล็กทรอนิกส์ที่จัดเก็บไว้ในองค์กร แม้ว่าคำศัพท์ทั้งสองจะมีความทับซ้อนกันอยู่บ้าง แต่ก็มีข้อแตกต่างที่สำคัญบางประการที่แยกความแตกต่างออกจากกัน
ห้องสมุดดิจิทัลมักเป็นแหล่งรวบรวมทรัพยากรดิจิทัลบนเว็บที่สามารถเข้าถึงได้จากระยะไกลผ่านอินเทอร์เน็ต ทรัพยากรเหล่านี้อาจรวมถึงหนังสือ วารสาร และสื่อสิ่งพิมพ์ในรูปแบบดิจิทัล ตลอดจนเนื้อหามัลติมีเดีย เช่น รูปภาพ วิดีโอ และการบันทึกเสียง ห้องสมุดดิจิทัลอาจรวมถึงชุดข้อมูล โปรแกรมซอฟต์แวร์ และวัตถุดิจิทัลอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับการวิจัยและความต้องการข้อมูลขององค์กร
ภาพที่3 ที่มา:http://jumpsuri.blogspot.com/2014/02/blog-post_8390.html
ในทางกลับกันห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ มักเป็นคอลเล็กชันของทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ที่ใช้คอมพิวเตอร์ซึ่งจัดเก็บไว้ในเซิร์ฟเวอร์ขององค์กรหรือโครงสร้างพื้นฐานด้านคอมพิวเตอร์อื่นๆ ทรัพยากรเหล่านี้อาจรวมถึง e-books,
e-journals และสื่อสิ่งพิมพ์ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์อื่นๆ ตลอดจนฐานข้อมูล โปรแกรมซอฟต์แวร์ และวัตถุอิเล็กทรอนิกส์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับการวิจัยและข้อมูลขององค์กรที่ต้องการ ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์มักจะมีระบบที่เป็นระเบียบดีสำหรับจัดเก็บและเรียกใช้เอกสารและข้อมูล และอาจมีเครื่องมือการค้นหาและค้นพบขั้นสูงเพื่อช่วยให้ผู้ใช้ค้นหาทรัพยากรที่ต้องการ
ความแตกต่างที่สำคัญประการหนึ่งระหว่างห้องสมุดดิจิทัลและห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์คือวิธีการเข้าถึงทรัพยากร โดยทั่วไปแล้วห้องสมุดดิจิทัลสามารถเข้าถึงได้จากทุกอุปกรณ์ที่มีการเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ต ซึ่งทำให้สะดวกยิ่งขึ้นสำหรับผู้ใช้ที่ต้องการเข้าถึงทรัพยากรจากสถานที่ห่างไกลหรือระหว่างเดินทาง ในทางกลับกัน ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์มักจะเข้าถึงได้จากภายในเครือข่ายขององค์กรเท่านั้น ซึ่งอาจจำกัดประโยชน์สำหรับผู้ใช้ที่ต้องการเข้าถึงทรัพยากรจากภายนอกองค์กร
ภาพที่ 4 ที่มา: https://www.thairath.co.th/news/local/2090878
ความแตกต่างอีกประการระหว่างห้องสมุดดิจิทัลและห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์คือประเภทของทรัพยากรที่มีอยู่ ห้องสมุดดิจิทัลมักจะมุ่งเน้นไปที่เนื้อหาดิจิทัลที่หลากหลาย รวมถึงสื่อมัลติมีเดียและชุดข้อมูล นอกเหนือจากสื่อสิ่งพิมพ์แบบดั้งเดิม ในทางกลับกัน ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์อาจเน้นสื่อสิ่งพิมพ์ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ เช่น e-book และ e-journal อย่างแคบลง แม้ว่าอาจประกอบด้วยทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ประเภทอื่นๆ ก็ตาม
ภาพที่ 5 ที่มา: https://lib.dpu.ac.th/upload/content/files/Digital-Library-21Jan2016.pdf
ประการสุดท้าย ห้องสมุดดิจิทัลและห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์อาจแตกต่างกันในแง่ของเทคโนโลยีที่ใช้ในการจัดเก็บและจัดการทรัพยากร ห้องสมุดดิจิทัลอาจพึ่งพาโซลูชันการจัดเก็บข้อมูลบนคลาวด์และระบบการจัดการเนื้อหาขั้นสูงเพื่อจัดเก็บและจัดการเนื้อหาดิจิทัลจำนวนมาก ในทางกลับกัน ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์อาจพึ่งพาระบบการจัดการฐานข้อมูลแบบดั้งเดิมและเครื่องมือซอฟต์แวร์อื่นๆ เพื่อจัดเก็บและจัดการทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์
ที่มา: สุรชัย ศรีใส,2564
โดยสรุปได้ดังนี้
| ความแตกต่าง | ห้องสมุดดิจิทัล | ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ |
| วิธีการเข้าถึงทรัพยากร สามารถเข้าถึงได้จากทุกอุปกรณ์ที่มีการเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ต | วิธีการเข้าถึงทรัพยากรมักจะเข้าถึงได้จากภายในเครือข่ายขององค์กรเท่านั้น | |
| ประเภททรัพยากรจะมุ่งเน้นไปที่เนื้อหาดิจิทัลที่หลากหลาย รวมถึงสื่อมัลติมีเดียและชุดข้อมูล | มุ่งเน้นไปที่สื่อสิ่งพิมพ์ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ในวงแคบกว่าเช่น e-books และ e-journals | |
| พึ่งพาโซลูชันการจัดเก็บข้อมูลบนคลาวด์และระบบการจัดการเนื้อหาขั้นสูงเพื่อจัดเก็บและจัดการเนื้อหาดิจิทัลจำนวนมาก | พึ่งพาระบบการจัดการฐานข้อมูลแบบดั้งเดิมและเครื่องมือซอฟต์แวร์อื่นๆเพื่อจัดเก็บและจัดการทรัพยากรอิเล็กทรอนิกส์ | |
| ความเหมือน | เป็นแหล่งเก็บข้อมูลและสื่อการเรียนรู้ออนไลน์ที่ให้บริการสำหรับผู้ใช้งานด้วยวิธีการเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ต ในการเข้าถึงข้อมูลอย่างสะดวกและทันท่วงที | |
บรรณานุกรม
E-Library ห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์ แหล่งรวบรวมความรู้เพียงปลายนิ้วสัมผัส. (2563). สืบค้น 29 พฤษภาคม 2566. https://news.trueid.net/detail/VKbWry3ovd5g
กรมศิลปากรเปิดตัว “ห้องสมุดดิจิทัล” อ่านหนังสือออนไลน์ได้ทุกที่. (2564). สืบค้น 29 พฤษภาคม 2566. https://www.thairath.co.th/news/local/2090878
นูรีแซ อูมา. (2563). ความหมายของห้องสมุดดิจิตอล. สืบค้น 15 เมษายน 2566.
จาก https://sites.google.com/site/elinrary/bthna
สุรชัย ศรีใส. (2564). ห้องสมุดดิจิทัลกับห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์. สืบค้น 15 เมษายน 2566.
จาก https://www.oar.ubu.ac.th/old/images/docs/techno/paper/eLibrary.pdf
สุริยะ ฉายะเจริญ. (2557). (พื้นฐานของ) “สื่อ” ดิจิทัล. สืบค้น 29 พฤษภาคม 2566. http://jumpsuri.blogspot.com/2014/02/blog-post_8390.html
โสภิดา มณีนูน. (2563). ความหมายห้องสมุดอิเล็กทรอนิกส์. สืบค้น 15 เมษายน 2566
จาก https://sites.google.com/site/eelibrary01/naew-nom/3-1
ห้องสมุดดิจิทัล: ความรู้เบื้องต้น. (ม.ป.ป). สืบค้น 29 พฤษภาคม 2566 https://lib.dpu.ac.th/upload/content/files/Digital-Library-21Jan2016.pdf
ห้องสมุดดิจิทัลอาเซียน เครื่องมือสำคัญนักลงทุน. (2554). สืบค้น 29 พฤษภาคม 2566
